ÇANAKKALE GEZİ NOTLARIM-5

 20-SON OK ANITI

ALÇITEPE (Kirte)

Soğanlıdere’den Behramlı Köyü’ne ulaşılıyor. Sola sapan yol 2 km kadar sonra Alçıtepe Köyü’ne çıkıyor. Sol taraftaki askeri birliğin bahçesinde Alçıtepe Garnizon Anıtı var. On bin kadar askerin kemiklerinin köylüler tarafından toplanıp buraya getirildiği söylenegelir. Onların anısına mermer bir anıt yapılmış.

Resimde de görüleceği gibi Anıtı doğuya doğru geçtikten sonra Alçıtepe köyü hemen anıtın çok yakınındadır. Alçıtepe’nin eski adı Kirte (Kirthea). 150 hanelik Alçıtepe köyü muharebe esnasında boşaltılmıştı. Çünkü bu köy ve bulunduğu tepe 25 Nisan 1915′de yapılan çıkartma harekâtının hedefiydi. Düşman Alçıtepe’ye 1.5 km kadar yaklaşsa da hasar olmamıştı. Yine Rehberimiz Muhammet beyin söylediklerinden aldığım notlara göre Yüzbaşı Şevki Sırtı ve Kerevizdere de 12–13 bin şehit verilmiş. Bir alt paragrafta da göreceğiniz gibi bir başka kaynakta 14 bin şehit verildiği ifade ediliyor.

İtilaf Kuvvetleri gemilerden topçu desteği ile çıkıp Kirte Deresi’nde toplandıkları ve 28 Nisan’da başlayan ve 3 aşamada devam eden Kirte Savaşları’nda on dört bin Türk ve bir o kadar da itilaf devletine bağlı asker öldü. Türk kuvvetleri tüm olanaksızlıklarına rağmen  cepheyi korumayı gene de başarıyorlardı. Yol boyunca görülen Skew Bridge, Redoupt, Twelve Tree Copse, Pink Farm gibi mezarlıklar Kirte savaşlarında ölen yabancı askerler için yapılmış.

Kirte sonradan Mareşal olan Fevzi Çakmak’ın karargâhının bulunduğu yerdi. Garnizon Anıtı’nın solundan dönen toprak yol doğuya doğru Alçıtepe’ye çıkmaktadır.

Alçıtepe Köyü’nün batısına doğru giden yol Son Ok Anıtı’na çıkıyor. Bu anıt 3. Kirte Savaşı’ndaki bine yakın şehit için son kurşunun atıldığı yer olduğu için bu ismi almış burada yapılmış. Cephanesi biten Türk askerinin burada süngü takarak düşmanını püskürttüğü anıtın kitabesinde yazıyor. 07 Haziran 1915’te kazandığımız 3.Kirte Savaşı Zaferini sağlayan 120 mm. Topçu bataryamızın süngü hücumundan bahseder.

Alçıtepe Köyü ile Zığındere Sargı Yeri Şehitliği arasında, köy mezarlığının dışındadır. 1948 yılında devletimiz tarafından Kirte Muharebeleri Şehitleri anısına yaptırılmıştır.

İbrahim Artuç’un 1915 Çanakkale Savaşları kitabında burasının 5.Topçu Alayı 2. Batarya olduğu, İngilizlerin Zığındere’den şiddetli saldırısı üzerine topçu Grup Komutanı Alman Binbaşı Binhold, buradaki batarya komutanı Teğmen Arif’e (Tanyeri) “toplarınızı tahrip ederek geri çekiliniz” emrini vermiştir. Emre uymayan Teğmen Arif, elde kalan son topları ateşler ve ingilizleri ekin biçer gibi biçer. Ardından topçu erler ve çevreden bulduğu toplam 150 askerle buradan Zığındere yönüne süngü hücumu yaptırır. Büyük bir zafer elde ederek Alçıtepe’yi kurtarır. Bu hareket Güney Cephesinin kaderini tayin etmiştir.

21- ZIĞINDERE SARGI YERİ ANITI VE ŞEHİTLİĞİ

ZIĞINDERE SARGI YERİ ANITI

Son ok Anıtı’ndan 1 km. sonra heybetli bir Mehmetçik Anıtı var. Bu tunç heykel Sargı yeri Anıtı’nın nöbetçisi olarak tasavvur edilmiş. Sargı yeri adı burada kurulan seyyar hastaneden geliyor. İngiliz kuvvetlerinde bulunan Gurkalar 28 Haziran 1915′de yaralılara ilk müdahalenin yapıldığı bu seyyar hastaneye baskın düzenlemişler ve yaralılar sağlık personeliyle birlikte katledilmişti.

        

ZIĞINDERE SARGI YERİ ŞEHİTLİĞİ

Seddülbahir’e 4 km. uzaklıkta Zığındere Plaj Mevkii ile kuzeyindeki Sargıyeri Mevkileri arasındaki uzun dere yatağı, Çanakkale Savaşlarında en kanlı çatışmaların geçtiği bölge olma özelliğini taşımaktaymış. Dere yatağının kısmen korunaklı olması dolayısıyla burası her iki taraf için de çok önemliydi. Bunun için birkaç metreyi ele geçirmek için binlerce asker burada hayatını kaybetmiştir.

General Hamilton Zığındere’de başarıya ulaşamayınca 28 Haziranda Zığındere’den taarruza başlamış, gemilerden açılan top atışları karşısında bölgede sıkışan orduya takviye olarak gönderilen 11. ve 6. tümenler ile taarruz güçlükle durdurulabilmiştir. Her iki tarafın da çok kayıp vermesine rağmen istenilen sonuç elde edilememiştir. Bu bölgedeki çatışmalar Seddülbahir bölgesindeki savaşların noktalandığı yerdir. Müttefik kuvvetleri geri çekilirken de en son bu bölgeyi boşaltmışlardır.

Zığındere’nin girişinde plajın hemen arkasında İngilizlerin su sıkıntısını karşılamak için açtıkları demir halka yapımlı bir kuyu halen durmaktaymış. Kuyunun bileziğinde bunu açan mühendislerin isimlerinin yazılı olduğu söylenmektedir.

Alçıtepe köyü hududlarındadır. 28 Haziran 1915 gecesi bu açık hava hastanesini gemilerle bombardıman eden İngilizler burada yaralı olarak yatan Yüzbaşı Kemal Bey ile 25 ve 26. Alaya mensup binlerce yaralı askeri şehit etmişler, insanlık suçu işlemişlerdir.

Zığındere içinde bu şehitlikle beraber dört şehitlik vardır. İlk olarak 1943 yılında yapılmış,1992 yılında da şimdiki haline getirilmiştir. Bir başka bilgiye göre de 1995’te Sargı Yeri Şehitliği yapılmıştır. Şehitlik içindeki anıt 1945 yılında inşa edilmiştir.

Anıtın arkasında resimde görülen yazıda ‘Bu Vatan Kimin’ şiirinden iki kıta yer almaktadır. Anıtın diğer ön yüzünde de bir yazı vardı ama not almadım ve o yazıda ne yazıyordu şu an için bir fikrim yok.

Seddülbahir bölgesi savaşlarında yer alan bir rivayete göre 16 bin, diğer bir rivayete göre 18 bin askerimiz tedavi görürken İngilizlerin saldırısına ve ayrıca İngiliz donanmasının bombardımanına maruz kalarak şehit olmuşlardır. Harfiyat sırasında çıkan şehitlerimizin kemikleri mezarlara konmuştur. Burada 300 er ve 60 subay olmak üzere toplam 360 şehidimizin isimleri mezar taşlarına yazılmıştır. 

Rehbere sormayı unuttuğumuz bu resimdeki figür muhtemelen muharebe sırasında düşman askerine yardım için siperden çıkarak yardıma koşan Türk askerini canlandırıyor olduğu kanısına vardım.

22- ZIĞINDERE NURİ YAMUT ANITI

Zığındere'de şehit olan 16 bin ya da 18 bin vatan evladını yâd ettikten sonra yolumuza kaldığımız yerden devam ediyoruz. Yolun bittiği yerde bizleri 1943 yılında 2. Kolordu Komutanı olan ve daha sonradan Genelkurmay Başkanlığı görevini yerine getirmiş olan Nuri Yamut Paşa’nın Zığındere'de şehit olan askerler için yaptırmış olduğu anıt karşılayacaktır.

Bu bölgedeki on bin şehidimizin anısına yapılmıştır. Köylülerin ifadelerine göre, harmanda demet taşıma işinde kullanılan kanatlı öküz arabaları ile 80 araba şehit kemiği toplanmış, bu anıtın altına gömülmüştür. Anıtın içindeki mermer kapak, kemiklerin konduğu yerin ağzıdır.

Nuri Yamut Paşa Çanakkale Savaşları'nda genç bir teğmen olarak görev yapmış ve daha sonradan 2. Kolordu Komutanlığı sırasında Şehit olan arkadaşlarının kemiklerini toplattırıp onlar için bu anıtı inşa ettirmiştir. Anıt bulunduğu nokta itibari ile müttefik kuvvetlerinin en sağ noktasını teşkil etmekteymiş. Ayrıca bu bölge Seddülbahir bölgesinde siperlerin birbirine en çok yaklaştığı nokta olmakla beraber lağım faaliyetlerinin de en çok olduğu bölgedir. Zaten anıtın karşısındaki tarlada İngilizlerin erken patlatmış olduğu lağımın çöküntüsü çok rahat görülmektedir.

Nuri Yamut Anıtı; Zığındere’in batısındaki Keçi Deresi Silahendaz yamaçlarında, Gelibolu II. Kolordu Komutanı Nuri Yamut Paşa tarafından 1943 yılında yaptırılmıştır. Mimarı Asım Kömürcüoğlu’dur.

FAVZİ ÇAKMAK ANITI

 

Alçıtepe köyündeki mola ve ziyaretten sonra yola devam ediyoruz. Yola köy çıkışından geriye, köye giriş yaptığımız noktaya doğru ilerliyoruz.  Fevzi Çakmak anıtı yazan yolu takip ettiğimiz zaman yol bizi anıta ve Alçıtepe'nin zirvesine çıkarıyor. Alçıtepe Köyü’nün 2.70 km. doğusunda Mareşal Fevzi Çakmak Anıtı bulunmaktadır. Pembe renkli mermerden kare bir kaide üzerinde yukarıya doğru daralan küçük bir sütunun üzerinde bir top mermisi dikine olarak yerleştirilmiştir.

Aynı zamanda bu tepe 2. ordu, 5. kolordu komutanı Fevzi Çakmak'ın karargâhına ev sahipliği yapmaktaydı. Karargâhın bulunduğu noktada şuan  Kolordu Komutanı Mareşal Fevzi Çakmak anısına 1941 yılında yapılmış bir anıt bulunmaktadır.  Temmuz ayında bölgeye gelen Fevzi Çakmak Paşa, Anafartalar grup komutanlığını Mustafa Kemal'den devralıncaya kadar savaşı bu noktadan yönetir. Çanakkale Savaşları’nda 5.Kolordu komutanı olan Mareşal Fevzi Çakmak anısına 1941’de yapılmıştır.

MAREŞAL FEVZİ ÇAKMAK HARP KARARGÂHI

Bu anıtın köye gidiş istikametine göre 300 m. uzağında ve yolun sağında ise, Mareşal Fevzi Çakmak’ın savaş karargâhının yerini belirten bir anıt dikilmiştir. Bu anıtın dikildiği yer 1915 Çanakkale Savaşlarında 5. Kolordu Komutanı iken Mareşal Fevzi Çakmak'ın harp karargâhı olarak kullandığı yer olarak bilinmektedir. Anıt beyaz mermerden olup, beyaz mermerden kare bir kaide üzerinde ikinci bir kare kaide ve onun üzerinde de yukarıya doğru daralan bir dikili taş şeklindedir. Anıtın tümü alçak bir duvarla çevrilmiştir. Yolu 1968 yılında 2. Kolordu Komutanlığı tarafından muntazam hale getirilmiştir.

Kitabesinde şunlar yazılıdır:

“BURASI SAYIN MAREŞAL FEVZİ ÇAKMAK’IN BÜYÜK HARPTE (ÇANAKKALE MUHAREBELERİNDE) 5 NCİ KOLORDU KOMUTANI İKEN, MUHAREBE İDARE YERİDİR. 1941”

Üzerinde bulunduğumuz tepe 25 Nisan 1915 günü müttefik donanmasının ele geçirmeyi planladığı hedef olmasına karşın hiçbir zaman ele geçiremedikleri noktadır. Müttefik ordusunun bu tepeyi ele geçirmek istemesinin nedeni; büyük toplarını bu tepeye yerleştirerek boğaz savunmasındaki merkez tahkimatımızı bombalayarak susturmak ve böylece mayın tarama gemilerinin boğazda rahat çalışmasını sağlamak. Bunun sonucunda da donanmasına İstanbul’un yolunu açmayı hedeflemişti.

Tepe sahip olduğu bu özellikten dolayı stratejik bir konumda bulunmaktaydı. Bu sebepledir ki savaş boyunca Alçıtepe diğer adıyla Kitre Tepesi müttefik donanmasının savaş boyunca hedefi olmuştur.  

ÜSTEĞMEN NAZİF ÇAKMAK

Atatürk Anıtı’nın önündeki alanda Mareşal Fevzi Çakmak’ın küçük kardeşi olan Üsteğmen Nazif Çakmak adına yapılmış olan bir anıt bulunmaktadır.

Üsteğmen Nafiz Çakmak 9. Tümene bağlı 64. Alayda bölük komutanlığı görevi sırasında 8 Ağustos 1915 günü Yeni Zelanda kuvvetlerine karşı tepeyi savunurken şehit olmuştur. Anıtın üzerinde: “Mareşal Fevzi Çakmağın kardeşi Üsteğmen Nazif Çakmak burada bölüğünün önünde süngü hücumu ile düşman siperlerine atıldığı sırada şehit olmuştur. 8 Ağustos 1915” yazmaktadır.

Her ne kadar anıtın üzerinde burada şehit olduğu ibaresi yer alsa da; yaralandıktan sonra Nazif Çakmak’ın bugünkü çeşmenin bulunduğu alan olan ve savaş sırasında insansız ara bölge durumundaki alana götürülerek orada şehit düşmüş olma ihtimali kuvvetlidir.

23- YARBAY HASAN BEY ANITI

Mareşal Fevzi Çakmak anıtını ziyaret ettikten sonra geldiğimiz yola devam ediyor ve Alçıtepe köy çıkışına geliyoruz. Yol burada ikiye ayrılıyor. Yola Kaymakam (Yarbay) Hasan Bey Şehitliği yazan tabelanın gösterdiği yönde devam ediyoruz, ileride karşımıza bu tabelanın aynısından bir tane daha çıkıyor.

Kerevizdere muharebelerinin geçtiği alanda şuan 6. Tümene bağlı 17. Alay komutanı Yarbay Hasan Bey'in şehitliği bulunmaktadır.  

Bu anıt savaşlar sırasında, bu bölgede asteğmen olarak görev yapan,1955 yılında Gelibolu II. Kolordu Komutanlığı yapmış olan Orgeneral Muzaffer Alankuş tarafından Fransız cephesindeki Kerevizdere Şehitleri adına yapılmıştır.

Fransızlar ve sömürgeleri olan Senegalli (uzun palaları ile meşhur siyahî askerler) ve Tunuslu askerlerle çarpıştığımız bu bölge süngü süngüye, boğaz boğaza çok kanlı muharebelere tanık olmuştur. Bu muharebelerin birinde 11 Temmuz 1915 de Yarbay Hasan Bey şehit olur. Bu muharebe de Yarbay Hasan Bey ile birlikte tam 13 alay komutanı şehit olmuştu.

Kerevizdere'ye  gelen her ziyaretçinin bilmesi gereken en önemli olaylardan biri şudur. 11 Temmuz günü başlayan Fransız deniz ve kara topçusunun atışları birinci hattımızı mezbahaya çevirir. Kerevizdere adeta cehennemi andırmaktadır. Bu koşullar altında Fransız askerleri Kansızdere’ye kadar iner. Muharebe Sargıyerinde devam eder. Dereye kadar geçen muharebelerde üç alay komutanını şehit veririz (Yarbay Hasan Bey’de bunlardan biridir). İkinci hattan, iki gün boyunca düşmanın bombardımanını ve arkadaşlarının durumunu gören Türk askeri en sonunda isyan eder ve 13 Temmuz 1915 günü emirsiz bir halde siperinden fırlar. Ateş altında 500-600 m koşarak Fransızların üstüne saldırır. İkinci hatta bir bölük zorlukla tutulabilmiştir, tutulmasalar onlarda saldırıya geçeceklerdir. Neredeyse çökmek üzere olan birinci hat dolayısı ile Kerevizdere böylelikle kurtulmuş olur.

Bu muharebeler Fransızların atmış olduğu ve Türk askerlerinin  çıkardığı sesten dolayı Kara Kedi ismi taktıkları bombalar ile meşhurdur.

Yarbay Hasan Bey’in ölümü ile ilgili olarak rehberimiz Muhammet Beyin anlattığına göre şöyle bir olay cereyan etmiş. Kerevizdere muharebeleri bitince cesetler arasında dolaşırken yaralı bir yunan askeri tarafından hançerlenmiş. Alayda imamlık yapmakta olan alay müftüsünü çağırarak kuran okumasını istemiş ve ‘ve la havle ve leguvvete ille bilehil aliyyil azım’ dedirtmiş. Bu esna da kıbleye doğru dönerek ‘Ya Rasülüllah niçin zahmet buyurdunuz’ diyerek şehit olmuş.     

 

Son yıllarda askeri kayıtlarda yapılan arşiv araştırmalarında, Osmanlıca metnin yanlış okunmasından kaynaklanan bir hata bulunmuştur. Anıtın üzerinde yazdığı gibi 17.Alay 5.Tümene bağlı değil, Albay Süleyman Şakir Bey’in komutasındaki 6.Tümen’e bağlı olduğunu, 17.Alay komutanının Yarbay Hasan Bey değil, Binbaşı Hüseyin Bey olduğu,11 Temmuz değil 12 Temmuz 1915’te şehit olduğunu 6.Tümen Ceridesinden ve Süleyman Şakir Bey’in anılarından anlıyoruz.

Feyzullah Kırca

Akbaşlar Köyü / Dursunbey

Kaynaklar:

1- *Serçin ERDOĞAN *Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Harp Tarihi Yayınları, “Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Çanakkale Cephesi Amfibi Harekat”, 5. Cilt 2. Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1978.

2- http://www.canakkalerehberi.org/tr/kaleleranitlarimizsehitliklerimizbazi-yabanci-mezarliklar

3- http://www.ezberim.org/turkiyeden-tatil-mekanlari/45902-canakkale-sehitlik-anit-ve-mezarliklari/